การใช้กวีโวหาร

                การใช้กวีโวหาร หรือ โวหารภาพพจน์  คือ การพลิกแพลงภาษาที่ใช้พูดและเขียนให้แปลกออกไปจากที่ใช้อยู่เป็นปกติ ก่อให้เกิดจินตภาพ  มีรสกระทบใจ   ความรู้สึกและอารมณ์ ต่างกับการใช้ภาษาอย่างตรงไปตรงมา  การใช้โวหารภาพพจน์มีอยู่หลายลักษณะ ดังนี้

๑.    อุปมา

อุปมา  หมายถึง การเปรียบเทียบว่าสิ่งหนึ่งเหมือนกับอีกสิ่งหนึ่ง  การเปรียบเทียบด้วยวิธีนี้จะมีคำแสดงความหมายว่า “เหมือน”ปรากฏอยู่ด้วย  เช่น  เหมือน  เสมือน  ดุจ  ประดุจ  ดัง  เพียง  คล้าย  ปูน  ราว  ฯลฯ

ตัวอย่าง

·       ผิวขาวดังสำลี              หน้าเหมือนพระจันทร์วันเพ็ญ

·            เสร็จเสวยศวรรเยศอ้าง          ไอศูรย์  สรวงฤา

เย็นพระยศปูนเดือน                 เด่นฟ้า

เกษมสุขส่องสมบูรณ์                  บานทวีป

สว่างทุกข์ทุกธเรศหล้า               แหล่งล้วนสรรเสริญ

                            (ลิลิตตะเลงพ่าย)

·            ไม้เรียกผกากุพ                        ชกะสีอรุณแสง

ปานแก้มแฉล้มแดง                  ดรุณี  ณ ยามอาย

                                                        (มัทนะพาธา)

๒.   อุปลักษณ์

อุปลักษณ์  หมายถึง   การเปรียบเทียบของสิ่งหนึ่งเป็นอีกสิ่งหนึ่ง คล้ายกับการเปรียบเทียบแบบอุปมา แต่ไม่มีคำว่า เหมือน หรือ คำอื่นที่มีความหมายนัยเดียวกันปรากฏอยู่

        เขากินเหมือนหมู   (อุปมา)                เขาเป็นหมู    (อุปลักษณ์)

        ประโยคแรก จะนึกถึงท่าทางการกินว่าเหมือนหมู  แต่ประโยคหลัง อาจจะรู้สึกหยั่งลึกนอกจากการกิน แล้วอาจจะนึกถึงลักษณะท่าทางการเดินต้วมเตี้ยมเหมือนหมู   อ้วนเหมือนหมู  ขาสั้นเหมือนหมู  ฯลฯ

        การเปรียบเทียบแบบอุปลักษณ์ยังสามารถใช้คำหรือข้อความที่ต้องการเปรียบเทียบแทนได้

ตัวอย่าง

·       “ดวงตาสวรรค์ส่งแสงระยับระยับในท้องฟ้า”  (ดวงตาสวรรค์  หมายถึงดวงดาว)

·       อย่ามายกแม่น้ำทั้งห้าเลย  ฉันไม่เคลิ้มไปตามคุณหรอก (ยกแม่น้ำทั้งห้า หมายถึง  พูดจาหว่านล้อม)

·       พ่อตายคือฉัตรกั้ง                        หายหัก

แม่ดับดุจรถจักร                            จากด้วย

ลูกตายบ่วายรัก                             แรงร่ำ

เมียนิ่งตายวายม้วย                       มืดคลุ้มแดนไตร

                                                        (โคลงโลกนิติ)

ข้อความ ฉัตรกั้ง   หายหัก  เป็นการเปรียบเทียบโดยปริยาย  หมายถึง ผู้ที่คุ้มครองให้มีความรู้สึกมั่นคงปลอดภัยได้สูญสลายไปแล้ว  พ่อเป็นดุจฉัตรและความตายของพ่อเป็นดุจฉัตรหัก

๓.    บุคคลวัต  หรือ บุคคลสมมุติ

บุคคลวัต  หรือ บุคคลสมมุติ  หมายถึง  การเปรียบเทียบด้วยการสมมุติให้สิ่งที่ไม่มีชีวิตหรือสิ่งมีชีวิตอื่น ๆ  ซึ่งมิใช่คนแสดงกิริยาอาการ  อารมณ์  หรือความรู้สึกนึกคิดเหมือนคน  เช่น  ให้พืช  สัตว์  สิ่งของ พูดภาษาคนได้ จินตนาการเห็นภาพพจน์และความรู้สึกคล้อยตาม

ตัวอย่าง

·       “ เนื่องจากฉันมีโอ่งเพียงไม่กี่ใบ  ดังนั้นเมื่อฝนตกหนักทีไร โอ่งที่บ้านฉันเป็นต้องสำลักน้ำทุกที ”

·       “พระอาทิตย์โบกมืออำลาฉันด้วยท่าทางรีบร้อน ในขณะที่ดวงจันทร์วันเพ็ญ   ค่อย ๆ กรีดกรายมาโดดเด่นอยู่บนท้องฟ้าสีครามเข้ม”

·       “ธรรมชาติรอบข้างต่างสลดหมดความคะนองทุกสิ่งทุกอย่าง”

·       “     น้ำเซาะหินรินหลากไหล                   ไม่หลับเลยชั่วฟ้าดินหาย

สรรพสัตว์พอฟื้นก็วอดวาย                       สลายซากเป็นกากผงธุลี”

๔.    อธิพจน์

อธิพจน์  หมายถึง การกล่าวผิดไปจากที่เป็นจริง  เป็นการกล่าวเกินจริง  โดยมีเจตนาเน้นข้อความที่กล่าวนั้นให้มีน้ำหนักยิ่งขึ้น  ให้ความรู้สึกเพิ่มขึ้น

ตัวอย่าง

·       “เสียงเท่าฟ้าหน้าเท่ากลอง”                      “ตัวโตราวกับตึก”

“ร้อนแทบสุก”                                             “เหนื่อยสายตัวแทบขาด”

·       มีทองเท่าหนวดกุ้ง  นอนสะดุ้งจนเรือนไหว

·       “การค้นหาจนแทบพลิกแผ่นดิน  เน้นให้เห็นถึงความพยายามและแสวงหาจนพบแม้จะมีความลำบากยากเย็น หรือมีอุปสรรคเพียงใดก็ตาม”

·             “เรียมร่ำน้ำเนตรถ้วม                            ถึงพรหม

พาหมู่สัตว์จ่อมจม                                        ชีพม้วย

พระสุเมรุเปื่อยเป็นตม                                ทบท่าว  ลงนา

หากอกนิษฐ์พรหมฉ้วย                              พี่ไว้จึ่งคง”      (ตำนานศรีปราชญ์)                                 

๕.    อวพจน์

อวพจน์ หมายถึง การกล่าวผิดไปจากที่เป็นจริง เป็นการกล่าวเกินจริง  โดยมีเจตนาเน้นข้อความน้อยกว่าจริง

ตัวอย่าง

·       “คอยสักอึดใจเดียว”

·       “มีทองเท่าหนวดกุ้ง  นอนสะดุ้งจนเรือนไหว”

·       “จะเป็นความถามไถ่ในบุริน                     เงินเท่าปีกริ้นก็ไม่มี”

๖.      นามนัย

นามนัย  หมายถึง  การใช้ชื่อส่วนประกอบที่เด่นของสิ่งหนึ่งแทนสิ่งนั้นทั้งหมด  ส่วนประกอบดังกล่าวกับสิ่งนั้นมีความสัมพันธ์เกี่ยวข้องกัน

ตัวอย่าง

·       “ว่านครรามินทร์  ผลัดแผ่นดินเปลี่ยนราชย์  เยียววิวาทชิงฉัตร เพื่อกษัตริย์สองสู้  บ่ร้างรู้เหตุผล  ควรยาตรพลไปเยือน”                          (ลิลิตตะเลงพ่าย)

“ฉัตร”   หมายถึง  ราชบัลลังก์  คือเป็นเป็นกษัตริย์

·       “เก้าอี้นายกสมาคมกำลังคลอนแคลน”

“เก้าอี้” หมายถึง ตำแหน่ง

·       “การทำงานชิ้นนี้เป็นภาระสำคัญต้องระดมสมองระดับหัวกะทิ”

“สมอง”  หมายถึง  ผู้มีกำลังความคิด  มีสติปัญญาสูง  มีความเฉลียวฉลาดรอบคอบ

๗.    สัญลักษณ์

สัญลักษณ์  หมายถึง การใช้สิ่งหนึ่งแทนอีกสิ่งหนึ่ง (คำแทน)  ที่มีคุณสมบัติหรือลักษณะภาวะบางอย่างร่วมกัน และเป็นที่ยอมรับกันในหมู่คนส่วนใหญ่

ตัวอย่าง

·       พระเกี้ยว                       แทน       จุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัย

·       ดอกมะลิ                        แทน       ความบริสุทธิ์   ความชื่นใจ

·       ดอกกุหลาบ                  แทน       ความรักของหนุ่มสาว

·       นกพิราบ                       แทน       สันติภาพ

·       ตาชั่ง                              แทน       ความเที่ยงธรรม

·       เรือจ้าง                           แทน       ครู

·       แสงเทียน                      แทน       ความหวัง

·       สุนัขจิ้งจอก                   แทน       คนเจ้าเล่ห์    คนที่ไม่น่าไว้วางใจ

๘.    สัทพจน์

สัทพจน์  หมายถึง การเลียนเสียงธรรมชาติ เพื่อให้เกิดภาพชัดเจน

ตัวอย่าง

·              “บัดเดี๋ยวดังหงั่งเหง่งวังเวงแว่ว                        สะดุ้งแล้วเหลียวแลชะแง้หา

เห็นโยคีขี่รุ้งพุ่งออกมา                                               ประคองพาขึ้นไปจนบนบรรพต”

                                                                                        (พระอภัยมณี ของ สุนทรภู่)

·             “ไผ่ซออ้อเอียดเบียดออด                     ลมลอดไล่เลี้ยวเรียวไผ่

ออดแอดแอดออดยอดไกว                                        แพใบไล้น้ำลำคลอง”

                                                        (บนพรมไม้ไผ่ ในคำหยาด ของเนาวรัตน์      พงษ์ไพบูลย์)

๙.     ปฏิพจน์

ปฏิพจน์  หมายถึง การใช้ถ้อยคำที่ความหมายตรงข้ามกันหรือขัดแย้งกัน มากล่าวอย่างกลมกลืนกัน ภาพพจน์ประเภทนี้ต้องวิเคราะห์ความหมายให้ลึกลงไปจึงจะเข้าใจ เพราะมักจะกล่าวในเชิงปรัญญา

ตัวอย่าง

·       รักยาวให้บั่น รักสั้นให้ต่อ

·       เสียน้อยเสียยาก  เสียมากเสียง่าย

·       ถี่ลอดตัวช้าง  ห่างลอดตัวเล็น

·       เสียงกระซิบแห่งความเงียบ   

๑๐. ไวพจน์

ไวพจน์  หมายถึง  คำที่เขียนต่างกันแต่มีความหมายเหมือนกัน หรือใกล้เคียงกัน

ตัวอย่าง

·       ดอกไม้           มาลี         ผกา         บุปผชาติ                บุหงา

·       ป่า                   พนา       วนา        ไพรสณฑ์              พนาสัณฑ์

·       น้ำ                   วารี         สาชล     ชโลทร                   ชลาลัย

·       ช้าง                 กรี           หัสดี       สาร                         วรินทร์

·       ม้า                   หัย          แสะ        ดุรงค์                      อาชา

·       ใจ                    มน          ฤทัย        หทัย                       ดวงกมล

·       งาม โสภา      วิลาส      เสาวลักษณ์           เสาวภา

๑๑.  สมญานาม

สาญานาม  หมายถึง  การตั้งชื่อใหม่ที่เหมาะสมกับลักษณะของสิ่งที่ต้องการสื่อ การเลือกสรรคำ  หรือกลุ่มคำที่เหมาะสมเพื่อนำสิ่งที่ต้องการสื่อ  การตั้งสมญานามมักจะเป็นการสื่อคำที่รับรู้กันเฉพาะคนในกลุ่ม

ตัวอย่าง

·       โรเบอร์โต้  อูปาร์เต้  นักเตะเมืองกระทิงดุลงสนามแข่งขันเมื่อเย็นวาน

·       ไอ้แสบเป็นชาวจังหวัดเพชรบูรณ์

·       พระปิยมหาราช ทรงเป็นมิ่งขวัญของปวงชนชาวไทย

เมืองกระทิงดุ   ไอ้แสบ    พระปิยมหาราช  เป็นโวหารภาพพจน์ประเภทสมญานาม